Harmen Harmsma, directeur-generaal DUO: “DUO wil een goede dienstverlener zijn voor álle studenten. Maar we zijn onvoldoende zorgvuldig geweest bij het opzetten en het onderhouden van het controleproces. Specifieke groepen studenten, zoals studenten met een migratieachtergrond en mbo-studenten zijn hierdoor onevenredig vaak gecontroleerd. Hiervoor bied ik namens DUO mijn excuses aan.”
Pijnlijke constateringen
Studenten die in aanmerking komen voor studiefinanciering kunnen meer geld krijgen als zij uitwonend zijn dan als zij bij hun ouders wonen. In 2009 bleek dat er misbruik werd gemaakt van de uitwonendenbeurs. Mede op verzoek van de Tweede Kamer zijn de controleprocessen in 2012 aangescherpt.
Tot 2023 is gecontroleerd met behulp van een risicoprofiel dat selecteerde op basis van drie criteria die neutraal werden geacht: leeftijd, onderwijssoort en afstand tot het adres van de ouders. Maar deze hebben toch tot vertekening geleid. OCW en DUO hebben een selectieproces opgebouwd zonder zich bewust te zijn van de indirecte discriminerende effecten en vervolgens nagelaten deze systematiek zorgvuldig te evalueren en te corrigeren. Ook zijn OCW en DUO onvoldoende responsief geweest voor signalen om het controleproces te verbeteren.
De minister en DUO vinden het pijnlijke constateringen die zij zich zeer aantrekken. Beide benadrukken dat de leiding van OCW en DUO verantwoordelijk waren voor de controlesystematiek. De medewerkers van DUO die hiermee hebben gewerkt, zijn door de bevindingen stevig geraakt.
Selectieproces
Dat het selectieproces tot indirecte discriminatie heeft geleid, kent volgens PwC een aantal oorzaken. Een daarvan is dat studenten die dicht bij hun ouders woonden een hogere kans hadden geselecteerd te worden voor controle, terwijl studenten met een migratieachtergrond vaak dichterbij familie blijven wonen. De hogere kans op controle voor deze studenten nam verder toe bij de selectie voor huisbezoek. Ook kregen mbo-studenten een hogere risicoscore toebedeeld dan hbo- en wo- studenten. De reden hiervoor destijds was dat mbo-opleidingen vaak dichter bij huis zijn dan hbo- en universitaire opleidingen.
Tussen 2015 en 2023 werden hoofdzakelijk mbo-studenten gecontroleerd, omdat de uitwonendenbeurs voor hbo- en wo-studenten met de komst van het leenstelsel in 2015 is afgeschaft. Dit betekent dat in de praktijk de frequentie waarmee mbo’ers, jongere studenten en studenten die dicht bij hun ouders wonen zijn gecontroleerd onevenredig hoger was.
Opvolging
De minister ziet de excuses als een eerste stap richting de studenten. OCW en DUO zijn en blijven in gesprek met studenten, decanen, studentenvertegenwoordigers en ook een groep van gecontroleerde studenten zelf. De minister en DUO vinden het cruciaal dat van het onderzoek geleerd wordt, met als uitkomst een professioneel, onbevooroordeeld en effectief controlesysteem dat actief inspeelt op signalen. Daar wordt de komende periode verder aan gewerkt.
DUO heeft ondertussen de nodige acties ingezet. Sinds juni 2023 vindt het controleproces voorlopig uitsluitend plaats door middel van een willekeurige (aselecte) steekproef. Direct daarna heeft DUO zelf onderzoek ingesteld, met hulp van de onafhankelijke stichting Algorithm Audit, om lessen te trekken voor de toekomst. Alle huisbezoeken worden geëvalueerd. Studenten worden gebeld vóórdat DUO hen een besluit stuurt na controle. DUO onderzoekt ook of er andere vormen van controle mogelijk zijn.
DUO gaat graag in gesprek
Tussen 2012 en 2023 hebben circa 26.800 studenten een huisbezoek gehad. Bij ruwweg een derde daarvan is misbruik geconstateerd. PwC constateert dat de hogere kans op een huisbezoek doorgaans niet leidde tot een onevenredig hogere kans dat de uitwonendenbeurs werd stopgezet voor deze studenten. Studenten die naar aanleiding van deze recente conclusies in gesprek willen met DUO, kunnen op verschillende manieren in contact komen via www.duo.nl. DUO gaat graag met hen in gesprek.
Meer weten
- Wilt u de kamerbrief met bijlages lezen? Ga hiervoor naar rijksoverheid.nl Link opent externe pagina .
- Lees het onderzoek van Algoritm Audit (3239Kb, pdf) dat DUO heeft laten uitvoeren.
- Wilt u meer weten over de selectie van adressen voor huisbezoek tot 21 juni 2023? Ga hiervoor naar de pagina Controle uitwonendenbeurs.